Τα ‘χουμε παίξει, είναι πασιφανές Άγχη, φοβίες, καταθλιπτικά συμπτώματα, ακόμα και αυτοχειρίες έχουν την τιμητική τους στη μνημονιακή Αθήνα. Με σαφείς πολιτικοκοινωνικές αντιστοιχίες, εννοείται. Πού θα πάει όλο αυτό; Το αφήνουμε να μας πάρει κι άλλο από κάτω ή το παίρνουμε αλλιώς, υιοθετώντας μια «ψυχολογία της αντίστασης»;
Eίναι περισσότερο ο φόβος, παρά οι ίδιες οι βάρβαρες συνθήκες ή τα μέτρα, που μουδιάζει και παραλύει τους ανθρώπους Ζεις σε μια πόλη που, λόγω κρίσης, μέσα σε μια τριετία γέρασε λες μισό αιώνα. Μια πόλη κατσούφικη, υποτονική, γκρινιάρα τη μέρα, ανοίκεια, απειλητική, «έρημη χώρα» τη νύχτα. Με αισθητά υποβαθμισμένες παροχές, υποδομές, προοπτικές, δυνατότητες. Είσαι άνεργος, απολυμένος, δουλεύεις κακοπληρωμένος ή κι απλήρωτος. Βλέπεις καθημερινά εκεί έξω ανθρώπους ζορισμένους, ταλαίπωρους, γονατισμένους. Μαγαζιά με λουκέτα, σπίτια που απειλούνται με κατάσχεση, φίλους, γνωστούς, γείτονες να παραπονιούνται πως δεν την παλεύουν. Αρπάζεσαι εύκολα, γίνεσαι καχύποπτος, εχθρικός. Εκεί έξω γίνονται ακόμα πράγματα, όμως με τι κέφι να τα παρακολουθήσεις, όταν η ανέχεια κι η ανασφάλεια σε πολιορκούν; «Έχω σιχαθεί την πολιτική, τις θρησκείες, τις ιδεολογίες, τον εαυτό μου, την κοινωνία ολόκληρη... Η πίεση φοβερή, κάθε μέρα στη δουλειά νομίζω ότι είναι η τελευταία, ξυπνάω συχνά με πονοκέφαλο», θα πει ο Κώστας Ι., ιδιωτικός υπάλληλος. «Πού να βγω, με τι λεφτά και, κυρίως, με τι κέφι; Σε κάνα φιλικό σπίτι το πολύ», προσθέτει η Άννα Π., άνεργη πρώην γραφίστρια. Εν τέλει, κλείνεσαι στο σπίτι σου και καταφεύγεις στο ράδιο, στην τηλεόραση, στο pc. Όμως οι ειδήσεις είναι πάντα εκεί, ακόμα κι αν δεν τις αναζητάς. Ειδήσεις κι εξελίξεις ικανές να τσακίσουν κάποια στιγμή ένα ήδη καταρρακωμένο ηθικό: «Απλώς τα 'χω παίξει, τι άλλο να σου πω», έλεγε φίλη που πρόσφατα απολύθηκε, ενώ τα δάνεια τρέχουν. Αν έχεις επιπλέον να φροντίσεις οικογένεια, μικρά παιδιά, αρρώστους, ανήμπορους, ηλικιωμένους κ.λπ., σίγουρα θα χρειαστείς πολύ ψυχικό σθένος, πολύ τσαγανό για τις δύσκολες μέρες που έρχονται. Το 'χεις; Η μεσογειακή, ηλιόλουστη, εύχαρις, παρά τα τόσα μείον της, Αθήνα των ποιητών, των ρομαντικών και του συλλογικού φαντασιακού δεν είναι ακριβώς η πόλη που εγγυάται μια κακή ψυχολογία. Κι όμως, τα ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονικών τάσεων τριπλασιάστηκαν μέσα στην τριετία 2009-11, με την πλειονότητα να σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την κρίση, καθώς το άγχος, η αγωνία και η οικονομική δυσπραγία σπρώχνουν μεγάλη μερίδα πολιτών στην απόγνωση. Άνθρωποι πνιγμένοι στα χρέη, απολυμένοι, γυναίκες, άνεργοι ή χαμηλοσυνταξιούχοι οι πιο «ευαίσθητες» κατηγορίες. Τα αιτήματα συμπολιτών μας με σοβαρά οικονομικά προβλήματα προς τις υποστηρικτικές μονάδες την ίδια περίοδο αυξήθηκαν κατά 20%-30%, όπως επισημάνθηκε στο 38ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο που έγινε τον Μάιο στην Αθήνα. Παιδιά και έφηβοι συχνά μοιράζονται ή υφίστανται την πίεση και το άγχος των γονιών.
Eίναι περισσότερο ο φόβος, παρά οι ίδιες οι βάρβαρες συνθήκες ή τα μέτρα, που μουδιάζει και παραλύει τους ανθρώπους Ζεις σε μια πόλη που, λόγω κρίσης, μέσα σε μια τριετία γέρασε λες μισό αιώνα. Μια πόλη κατσούφικη, υποτονική, γκρινιάρα τη μέρα, ανοίκεια, απειλητική, «έρημη χώρα» τη νύχτα. Με αισθητά υποβαθμισμένες παροχές, υποδομές, προοπτικές, δυνατότητες. Είσαι άνεργος, απολυμένος, δουλεύεις κακοπληρωμένος ή κι απλήρωτος. Βλέπεις καθημερινά εκεί έξω ανθρώπους ζορισμένους, ταλαίπωρους, γονατισμένους. Μαγαζιά με λουκέτα, σπίτια που απειλούνται με κατάσχεση, φίλους, γνωστούς, γείτονες να παραπονιούνται πως δεν την παλεύουν. Αρπάζεσαι εύκολα, γίνεσαι καχύποπτος, εχθρικός. Εκεί έξω γίνονται ακόμα πράγματα, όμως με τι κέφι να τα παρακολουθήσεις, όταν η ανέχεια κι η ανασφάλεια σε πολιορκούν; «Έχω σιχαθεί την πολιτική, τις θρησκείες, τις ιδεολογίες, τον εαυτό μου, την κοινωνία ολόκληρη... Η πίεση φοβερή, κάθε μέρα στη δουλειά νομίζω ότι είναι η τελευταία, ξυπνάω συχνά με πονοκέφαλο», θα πει ο Κώστας Ι., ιδιωτικός υπάλληλος. «Πού να βγω, με τι λεφτά και, κυρίως, με τι κέφι; Σε κάνα φιλικό σπίτι το πολύ», προσθέτει η Άννα Π., άνεργη πρώην γραφίστρια. Εν τέλει, κλείνεσαι στο σπίτι σου και καταφεύγεις στο ράδιο, στην τηλεόραση, στο pc. Όμως οι ειδήσεις είναι πάντα εκεί, ακόμα κι αν δεν τις αναζητάς. Ειδήσεις κι εξελίξεις ικανές να τσακίσουν κάποια στιγμή ένα ήδη καταρρακωμένο ηθικό: «Απλώς τα 'χω παίξει, τι άλλο να σου πω», έλεγε φίλη που πρόσφατα απολύθηκε, ενώ τα δάνεια τρέχουν. Αν έχεις επιπλέον να φροντίσεις οικογένεια, μικρά παιδιά, αρρώστους, ανήμπορους, ηλικιωμένους κ.λπ., σίγουρα θα χρειαστείς πολύ ψυχικό σθένος, πολύ τσαγανό για τις δύσκολες μέρες που έρχονται. Το 'χεις; Η μεσογειακή, ηλιόλουστη, εύχαρις, παρά τα τόσα μείον της, Αθήνα των ποιητών, των ρομαντικών και του συλλογικού φαντασιακού δεν είναι ακριβώς η πόλη που εγγυάται μια κακή ψυχολογία. Κι όμως, τα ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονικών τάσεων τριπλασιάστηκαν μέσα στην τριετία 2009-11, με την πλειονότητα να σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την κρίση, καθώς το άγχος, η αγωνία και η οικονομική δυσπραγία σπρώχνουν μεγάλη μερίδα πολιτών στην απόγνωση. Άνθρωποι πνιγμένοι στα χρέη, απολυμένοι, γυναίκες, άνεργοι ή χαμηλοσυνταξιούχοι οι πιο «ευαίσθητες» κατηγορίες. Τα αιτήματα συμπολιτών μας με σοβαρά οικονομικά προβλήματα προς τις υποστηρικτικές μονάδες την ίδια περίοδο αυξήθηκαν κατά 20%-30%, όπως επισημάνθηκε στο 38ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο που έγινε τον Μάιο στην Αθήνα. Παιδιά και έφηβοι συχνά μοιράζονται ή υφίστανται την πίεση και το άγχος των γονιών.
Οι εισαγωγές στην Ψυχιατρική Κλινική του Ευαγγελισμού υπερδιπλασιάστηκαν φέτος, αύξηση που ο διευθυντής της Κώστας Αλεξανδρόπουλος αποδίδει κυρίως «στην καταθλιπτική διάθεση που προκαλεί η οικονομική κατάσταση». Στο Δαφνί εξετάστηκαν φέτος πάνω από 36.000 άτομα, αριθμός-ρεκόρ, ενώ οι δύο στους δέκα που επισκέφτηκαν τα Επείγοντα είναι ηλικίας 18-30 ετών. Οι αυτοκτονίες, πάλι, ανέβηκαν μέσα σε ένα εξάμηνο 40% συγκριτικά με πέρσι. Για το 2013 οι προβλέψεις είναι ακόμα πιο δυσοίωνες, εφόσον ήδη μετράμε ένα τρίτο μνημόνιο, το ασφυκτικότερο όλων, με την ανεργία-τέρας να έχει ξεπεράσει φέτος ήδη από τον Ιούλιο το 25% (κοντά 1,5 εκατ. ψυχές), έχοντας πολύ υψηλότερα ποσοστά στις νεότρες ηλικίες, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Με τη διάθεση να σέρνεται, εύκολα καταφεύγεις στις ουσίες, στο πιοτό, στα ψυχοφάρμακα (35% πάνω από το 2006), κι αν δεν βρεις γερά κρατήματα, ίσως φλερτάρεις και με το αδιανόητο: «Μολονότι έχουμε από τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών διεθνώς, ο ρυθμός ανόδου τους είναι από τους υψηλότερους.
Προσωπικά, δεν θεωρώ κάθε αυτοκτονία καθαρά ψυχοπαθολογικό γεγονός. Ορισμένες περιπτώσεις φέτος συνδύαζαν αδιέξοδο και απελπισία, που, ταυτόχρονα, έδιναν κάποιο πολιτικό μήνυμα (π.χ. του Δημήτρη Χριστούλα, του αυτόχειρα του Απριλίου στο Σύνταγμα, καθώς και του 44χρονου Αθηναίου δασκάλου Σάββα Μετοικίδη, που απαγχονίστηκε στο πατρικό του, στη Σταυρούπολη). Δείτε επίσης την πρόσφατη αυτοκτονία του 60χρονου Βορειοελλαδίτη που αυτοκτόνησε όταν του έκοψαν την αναπηρική σύνταξη. Τα χαρακτηριστικά της μοιάζουν με αυτά της συντριπτικής πλειονότητας των αυτοκτονιών «εξαιτίας του μνημονίου». Ήταν το μόνο μέσο αυτή η γλίσχρα σύνταξη για να ζει αυτός και η οικογένειά του. Δεν γύρισε σπίτι.
Τηλεφώνησε ότι "αισθάνομαι άχρηστος, δεν έχω πια τίποτα να προσφέρω". Είναι μια συγκεκριμένη ενέργεια, το κόψιμο της σύνταξης, που οδήγησε σε μια "υποκινούμενη αυτοκτονία", ουσιαστικά δολοφονία. Επιμένω στον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό γι' αυτές τις αυτοκτονίες. Κάθε άνοδος της ανεργίας κατά 3% αυξάνει τις αυτοκτονίες 5% και τους θανάτους από αλκοόλ κατά 30%. Δεν πρέπει να ψυχιατρικοποιούμε καμιά έκφραση της ανθρώπινης οδύνης αλλά να προσπαθούμε να διαβάσουμε το μήνυμα, όπως κι αν μεταδίδεται. Μόνο έτσι μπορούμε πραγματικά να κατανοήσουμε και αντίστοιχα να "απαντήσουμε", αντί να διαχειριζόμαστε ή να καταστέλλουμε με ψυχοφάρμακα ή/και εγκλεισμό», λέει ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, ψυχίατρος του ΨΝΑ Αττικής και του ΚΨΥ Αγίων Αναργύρων. «Η κρίση, εν τέλει, ακουμπά στην απώλεια της προσωπικής ταυτότητας και του ίδιου του νοήματος της ζωής», συμπληρώνει.
Η κατάσταση φυσικά χειροτερεύει όσο δεν διαφαίνεται καμιά ικανή προοπτική βελτίωσης. Η διάλυση κάθε βεβαιότητας (εργασία, ασφάλιση, πρόνοια) συν η αίσθηση απουσίας του όποιου μέλλοντος δύσκολα αντέχονται, εφόσον δεν υπάρχει χειρότερο από το να σε εγκαταλείπει ακόμα κι η ελπίδα. Σε έναν συμβατικό πόλεμο έχεις τουλάχιστον να πιστέψεις στη νίκη, οι σύγχρονοι οικονομικοί πόλεμοι συχνά δεν σου παραχωρούν ούτε αυτή την πολυτέλεια! Η οικονομική κρίση αποτελεί την κύρια αιτία εμφάνισης συμπτωμάτων κατάθλιψης παγκοσμίως, σύμφωνα με στοιχεία της ΠΟΥ, απειλώντας να γίνει μέχρι το 2020 η δεύτερη αιτία ανικανότητας για εργασία διεθνώς. Η επιδείνωση της υγείας, ψυχικής και σωματικής (η πρώτη, άλλωστε, προϋποθέτει καταρχάς τη δεύτερη), σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την αύξηση του κόστους περίθαλψης, παρατηρήθηκε σχεδόν παντού απ' όπου πέρασε το ΔΝΤ.
Στην Αργεντινή, όπου ο μισός πληθυσμός έμεινε δίχως ιατροφαρμακευτική περίθαλψη τη δεκαετία 1991-2001, οι επισκέψεις σε ψυχολόγους λόγω κατάθλιψης αυξήθηκαν κατά 40% (επιστημονική επιθεώρηση «Plos», 2008). Είμαστε, άραγε, έτοιμοι εδώ ν' αντιμετωπίσουμε την έκτακτη ζήτηση; «Παρά τη δήλωση της υφυπουργού Υγείας ότι δεν προβλέπονταν περικοπές στην ψυχική υγεία, ο φετινός προϋπολογισμός μειώθηκε στο μισό. Κι ενώ ανάγκες και αιτήματα πολλαπλασιάζονται, οι εργαζόμενοι δουλεύουμε απλήρωτοι πολλούς μήνες τώρα ώστε να διατηρούνται οι παρεχόμενες υπηρεσίες και να μη δημιουργηθούν πάλι μικρά άσυλα, αντί για δομές αποασυλοποίησης...
Οι εξελίξεις μας ανάγκασαν να βγούμε από τον μικρόκοσμό μας και να οργανωθούμε. Ανακαλύπτοντας τη συλλογική δύναμη γινόμαστε, εξάλλου, συνεπείς με τον θεραπευτικό μας ρόλο», θα πει ο Απόστολος Σαμπαζιώτης, μέλος του Δ.Σ. του Σωματείου Εργαζομένων ΣΕΨΑΕΚΟ. Ο φόβος, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα επιδεινώνουν την κατάσταση ανθρώπων ήδη επιρρεπών στην κατάθλιψη και άλλες ψυχικές δυσλειτουργίες. Ακόμα και φύσει ανοικτοί, αισιόδοξοι άνθρωποι είναι πιθανό να εμφανίσουν τέτοια συμπτώματα, όπως θα σας βεβαιώσει και κάποιος που λόγω επαγγελματικής διαστροφής παρακολουθεί ειδήσεις καθημερινά! Όμως, τι, θα τη βγάζουμε στο εξής με Joy Division και κατασταλτικά; «Όχι βέβαια... Η κρίση είναι επίσης μια ευκαιρία να ζήσει κανείς την αλλαγή του, να δει πού θα τον πάει η προσωπική του διαδρομή. Το αν θα επιλέξω να ανακαλύψω δυνάμεις που αγνοούσα ή να κλειστώ στον εαυτό μου εξαρτάται από την ιστορία μου, την τύχη, τις συνήθειές μου κ.λπ.
Οι συλλογικότητες, η αίσθηση κοινότητας, η σχέση με τον άλλο γενικότερα φαίνεται να ανταποκρίνονται στην ανάγκη μας για έναν τόπο όπου μπορούμε να μοιραστούμε εμπειρίες, συναισθήματα, φόβους, αγωνίες, όνειρα», συμπληρώνει ο νεαρός ψυχολόγος κι εγώ θυμάμαι τον Ρίλκε που έγραφε για τον εν τέλει θεραπευτικό αλλά και παιδαγωγικό ρόλο της ψυχής, όσον αφορά τις δυσκολίες και τις ασθένειες, σωματικές και ψυχικές.
Την κρίση ως ατομική αλλά και συλλογική πρόκληση προτείνει ν' αντιμετωπίσουμε και ο «πρεσβύτερος» Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου: «Όπως έχει παρατηρηθεί σε αντίστοιχες ιστορικές καταστάσεις βαθιάς κοινωνικής κρίσης, τρόμου, πείνας, καταπίεσης κ.λπ., όπως ο Β' Παγκόσμιος, είναι περισσότερο ο φόβος, παρά οι ίδιες οι βάρβαρες συνθήκες ή τα μέτρα, που μουδιάζει και παραλύει τους ανθρώπους.
Ψυχολογία της αντίστασης σημαίνει ότι αποδέχομαι μια συγκεκριμένη πραγματικότητα, όχι για να υποταχθώ σε αυτήν αλλά για να συγκρουστώ μαζί της και να την ανατρέψω». Βάζω στ' ακουστικά New Order, Blue Monday. Βγαίνω έξω.
Αναζητώ τους φίλους, τη «φυλή» μου.
